Hạt nhân đổi mới sáng tạo tại nông thôn

Báo cáo của Hiệp hội Làng nghề Việt Nam cho thấy, cả nước hiện có khoảng hơn 4.000 cụm công nghiệp làng nghề, trong đó, khu vực miền Bắc chiếm khoảng 70% số cụm công nghiệp làng nghề cả nước. Tổng số cơ sở sản xuất trong các cụm công nghiệp làng nghề khoảng 40.000 cơ sở, trong đó, hơn 80% là các hộ kinh doanh cá thể. Nhiều cụm công nghiệp làng nghề không chỉ sản xuất những sản phẩm truyền thống, sản phẩm mới mà còn áp dụng các công nghệ mới để sản xuất sản phẩm chất lượng cao, xuất khẩu ra nước ngoài.

Nhiều làng nghề tại Việt Nam hiện nay không chỉ sản xuất ra các sản phẩm truyền thống mà còn áp dụng công nghệ mới để sản xuất nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả sản phẩm. (Ảnh minh hoạ: Đ.Đ)

Với tiềm năng như vậy, phát triển cụm công nghiệp làng nghề được kỳ vọng là hạt nhân đổi mới sáng tạo tại nông thôn, nhân tố thúc đẩy cơ khí hóa, ứng dụng khoa học công nghệ vào hoạt động sản xuất. Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia tại hội thảo “Tăng cường liên kết phát triển cụm công nghiệp làng nghề ở Việt Nam” cho thấy, việc phát triển làng nghề truyền thống ở nước ta còn bộc lộ nhiều vấn đề bất cập. Đó là, công nghệ và máy móc thiết bị lạc hậu, vốn đầu tư hạn chế, sản xuất thiếu ổn định, chất lượng nguyên liệu bảo quản chưa đáp ứng yêu cầu…

Đề cập đến việc phát triển cụm công nghiệp làng nghề, ông Nguyễn Văn Lưu - Trưởng Văn phòng đại diện Hiệp hội Làng nghề Việt Nam tại tỉnh Hải Dương đã ví von, phát triển cụm công nghiệp làng nghề hiện nay ở Việt Nam không khác một chiếc “bánh xe” nhưng thiếu cả trục và nan hoa. Trong khi đó, chính quyền các cấp hầu như thả nổi để các cá nhân, doanh nghiệp tự bơi, muốn có quy hoạch các chủ doanh nghiệp, cá nhân phải tự vận động, khi đã có quy hoạch thì người làm nghề phải tự đi mua ruộng đất của dân, tự thỏa thuận với dân, việc này vô cùng khó khăn…

Chia sẻ tại hội thảo “Tăng cường liên kết phát triển cụm công nghiệp làng nghề ở Việt Nam”, Tiến sĩ Nguyễn Như Chinh - Phó Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam cũng cho rằng, cụm công nghiệp làng nghề là sự kết hợp giữa tính chất của “cụm công nghiệp” và tính “làng” của các làng nghề ở Việt Nam. Đặc điểm của các cụm công nghiệp làng nghề có nhiều nét tương đồng với cụm công nghiệp như vị trí địa lý, lao động. Bên cạnh đó, cũng có những đặc thù riêng biệt, như tính liên kết và các mối quan hệ thuộc dòng tộc là những đặc điểm khác biệt rõ rệt của các cụm công nghiệp làng nghề.

Cũng theo Tiến sĩ Nguyễn Như Chinh, phát triển cụm công nghiệp làng nghề được kỳ vọng là hạt nhân đổi mới sáng tạo tại nông thôn, nhân tố thúc đẩy cơ khí hóa, ứng dụng khoa học công nghệ vào hoạt động sản xuất. Với số lượng hơn 2.000 làng nghề truyền thống có từ 100 năm tuổi trở lên, các làng nghề Việt Nam đã sản xuất ra hàng ngàn loại sản phẩm trong nhiều lĩnh vực, đóng góp cho thị trường xuất khẩu, mang lại nguồn ngoại tệ đáng kể cho ngân sách.

Cần chính sách riêng để phát triển cụm công nghiệp làng nghề

Có thể thấy, việc phát triển các cụm công nghiệp làng nghề có vai trò rất quan trọng trong việc phát triển kinh tế tại khu vực nông thôn. Thế nhưng, những vướng mắc về ngân sách hỗ trợ, hạ tầng cụm công nghiệp làng nghề… cũng như việc các cụm công nghiệp làng nghề chưa khai thác tốt các yếu tố lợi thế tự nhiên sẵn có của từng địa phương như vị trí địa lý, địa hình; giao thông; tài nguyên thiên nhiên; chất lượng đất đai thổ nhưỡng, khí hậu, diện tích; nguồn nguyên liệu… là yếu tố đang hạn chế sự phát triển của các cụm công nghiệp làng nghề.

Cần chính sách hỗ trợ để phát triển cụm công nghiệp làng nghề.

Theo các chuyên gia, hiện nay việc quy hoạch cụm công nghiệp làng nghề chưa tốt, xây dựng cơ sở hạ tầng chưa phù hợp đã gây lên những hệ lụy xấu cho kinh tế, xã hội tại các địa phương, nhất là vấn đề môi trường. Về chính sách cho phát triển cụm công nghiệp làng nghề. Bởi vậy, cần có nhóm chính sách và giải pháp quy hoạch không gian phát triển cụm công nghiệp làng nghề phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội tại từng địa phương.

Theo ông Huân, Nhà nước cần chú trọng xây dựng chính sách hỗ trợ các hộ gia đình làm nghề tiểu thủ công nghiệp, phát triển các doanh nghiệp vừa và nhỏ bằng cách hình thành và phát triển các nhân tố thị trường, nhân tố vốn, nhân tố khoa học công nghệ, nguồn nguyên liệu, kết cấu hạ tầng, thể chế kinh tế, chính sách và sự quản lý của Nhà nước.

Cũng đề cập đến vai trò quan trọng của cụm công nghiệp làng nghề, bà Nguyễn Thị Tòng – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Ứng dụng mỹ thuật Sản phẩm Làng nghề Việt Nam cho hay, kinh nghiệm phát triển cụm công nghiệp làng nghề của các quốc gia trên thế giới cho thấy vai trò quan trọng của Nhà nước trong việc định hướng và hỗ trợ bằng cơ chế, chính sách.

Trong đó, phát triển liên kết trong cụm công nghiệp làng nghề nên xây dựng liên kết ngành trục bánh xe và nan hoa, là liên kết được chi phối bởi một hay một vài doanh nghiệp lớn có các nhà cung cấp hay các doanh nghiệp liên quan với qui mô nhỏ hơn ở xung quanh. Khi hình thành liên kết này, các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong làng nghề sẽ có cơ hội tiếp cận với nguồn vốn đầu tư, thị trường đầu tư và dây chuyền công nghệ hiện đại.

Từ những chia sẻ trên, bà Nguyễn Thị Tòng kiến nghị, cần nâng cao vai trò của Nhà nước trong việc hình thành và phát triển các liên kết trong cụm công nghiệp làng nghề. Điều cần nhấn mạnh là vai trò của Nhà nước thể hiện rõ nét, không phải bằng các can thiệp trực tiếp, mà bằng các cơ chế chính sách tổng hợp hay tạo ra một môi trường tốt nhất, với hạ tầng cơ sở thuận lợi nhất cho các doanh nghiệp hoạt động trong cùng một lĩnh vực liên kết với nhau.