Giá xăng dầu sẽ do thị trường quyết định

Theo Dự thảo Nghị định mới, việc điều chỉnh giá bán xăng dầu sẽ hoàn toàn theo thị trường. Trường hợp mặt bằng giá thị trường của các mặt hàng xăng dầu có biến động bất thường gây tác động lớn đến kinh tế - xã hội, sản xuất, kinh doanh, đời sống người dân, Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan đánh giá mức độ biến động và có văn bản gửi Bộ Tài chính tổng hợp để trình Chính phủ xem xét, quyết định chủ trương bình ổn giá theo quy định tại khoản 1 Điều 20 Luật Giá. Nhà nước cũng sẽ can thiệp theo quy định của Luật Giá trong trường hợp cơ quan có thẩm quyền ban bố tình trạng khẩn cấp, sự cố, thảm họa, thiên tai, dịch bệnh và mặt bằng giá thị trường của các mặt hàng xăng dầu có biến động bất thường.

Theo dự thảo mới, giá bán xăng dầu được tính bằng công thức: chi phí tạo nguồn + chi phí kinh doanh cộng + lợi nhuận cộng + Thuế giá trị gia tăng. Trong đó, chi phí tạo nguồn do doanh nghiệp tự xác định theo thực tế kinh doanh thay vì Bộ Công Thương áp khung giá như các dự thảo trước.

Ngoài ra, chi phí kinh doanh được tính đầy đủ các chi phí lưu thông xăng dầu trong nước thực tế (chi phí bán buôn, chi phí bán lẻ ở nhiệt độ thực tế) của doanh nghiệp đầu mối và thương nhân phân phối và bao gồm chi phí dành cho thương nhân phân phối, bán lẻ xăng dầu. Lợi nhuận cũng sẽ do doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu, thương nhân phân phối xăng dầu tự xác định theo thực tế kinh doanh.

Điểm mới nữa là doanh nghiệp đầu mối và thương nhân phân phối xăng dầu sẽ tự tính toán và công bố giá bán buôn, giá bán lẻ xăng dầu trong hệ thống phân phối vào ngày thứ Năm hàng tuần. Dự thảo cũng không hạn chế số lần giảm giá giữa 2 kỳ công bố giá trong trường hợp doanh nghiệp muốn giảm giá bán.

Doanh nghiệp kiến nghị kiểm soát chặt hơn các quy định về cấp phép xăng dầu.

Một điểm đáng chú ý của dự thảo nghị định là các doanh nghiệp đầu mối và các thương nhân phân phối xăng dầu sẽ phải thực hiện việc kết nối mạng với Bộ Công Thương về tình hình nhập - xuất - tồn kho xăng dầu, cả kết nối cả về dữ liệu kê khai giá và các dữ liệu khác theo quy định. Những doanh nghiệp chưa thực hiện kết nối phải hoàn tất trong vòng 12 tháng kể từ khi Nghị định mới được ban hành.

Mở cửa mua bán xăng dầu giữa các thương nhân phân phối

Tại dự thảo mới, Bộ Công Thương cũng thay đổi, cho phép các thương nhân phân phối xăng dầu được mua bán xăng dầu lẫn nhau. Đây cũng là điểm mới khi các dự thảo trước Bộ Công Thương quy định thương nhân phân phối chỉ được mua xăng dầu từ doanh nghiệp đầu mối. Quy định cấm mua bán lẫn nhau đã khiến các thương nhân phân phối rất bất bình và tuyên bố sẽ kiện do vi phạm Luật Cạnh tranh.

Một quy định khác cũng được đánh giá cao trong dự thảo là quy định liên quan đến việc hạn chế tình trạng cho thuê giấy phép xăng dầu của các doanh nghiệp bán lẻ. Đây là tình trạng được đánh giá khá nhức nhối và dẫn đến việc nhiều doanh nghiệp đầu mối trước đây đã “lọt lưới” quy định và được Bộ Công Thương cấp phép khi chưa đủ điều kiện về số lượng cửa hàng. Theo quy định mới, các cửa hàng xăng dầu đã được cấp Giấy phép bán lẻ xăng dầu thì không được cho doanh nghiệp đầu mối hay thương nhân phân phối sử dụng để kê khai trong chuỗi cung ứng xăng dầu.

Theo quy định mới, doanh nghiệp đầu mối phải duy trì dự trữ lưu thông xăng dầu tối thiểu 20 ngày cung ứng theo từng chủng loại xăng, dầu. Trường hợp mới được cấp phép làm đầu mối, doanh nghiệp cũng phải đảm bảo dự trữ lưu thông trong 1 ngày. Ngoài ra, để đảm bảo doanh nghiệp thực hiện đúng tổng nguồn xăng dầu tối thiểu được phân giao, Nghị định mới cũng quy định rõ việc xăng dầu mua bán giữa các đầu mối sẽ không được tính vào tổng nguồn xăng dầu tối thiểu phải thực hiện trong năm.

Về việc quản lý Quỹ Bình ổn giá xăng dầu, vấn đề vốn luôn gây tranh cãi giữa Bộ Tài chính và Bộ Công Thương, dự thảo cũng quy định Bộ Tài chính là cơ quan chủ trì xác định số dư và thu hồi Quỹ bình ổn giá xăng dầu đối với các đầu mối kinh doanh xăng dầu đã bị thu hồi Giấy phép kinh doanh để đưa vào một tài khoản do Bộ Tài chính quy định. Khi Nghị định này có hiệu lực thi hành, Bộ Tài chính bàn giao tài khoản tạm giữ Quỹ bình ổn giá xăng dầu cho Bộ Công Thương quản lý, sử dụng theo đúng quy định của pháp luật về giá.

Nguy cơ hình thành sân sau, thâu tóm thị trường

Việc để thương nhân đầu mối và phân phối tự quyết định giá bán xăng dầu về cơ bản là khuyến khích cạnh tranh, giúp hạn chế tình trạng “lỗ ảo, lãi thật” phát sinh từ cơ chế điều hành bất ổn trong thời gian qua. Tuy nhiên, chuyên gia cho rằng điều này có nguy cơ tạo nên sự lũng đoạn thị trường khi thị phần xăng dầu tập trung trong tay một vài doanh nghiệp lớn.

Trao đổi với báo Tiền Phong, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng, thị trường xăng dầu ở Việt Nam hiện nay chưa có sự cạnh tranh hoàn hảo. Theo ông Long, Luật Cạnh tranh hiện quy định doanh nghiệp có thị phần từ 30% trở lên trên thị trường hoặc nhóm từ 2-3 doanh nghiệp có tổng thị phần từ 50% trở lên, hoặc 4 doanh nghiệp trở lên có tổng thị phần từ 75% trở lên thì được xem là doanh nghiệp thống lĩnh thị trường. Trên thị trường xăng dầu Việt Nam hiện nay, riêng 2 doanh nghiệp lớn Nhà nước đã chiếm khoảng 70% thị phần.

“Thị trường vẫn còn doanh nghiệp thống lĩnh nên nếu để các doanh nghiệp tự quyết giá bán sẽ dẫn đến chi phối và gây rủi ro lũng đoạn thị trường trong trường hợp kiểm soát không tốt. Cùng với đó, doanh nghiệp nhỏ sẽ bị loại khỏi thị trường nếu các ông lớn áp dụng giá bán dưới giá thành để triệt hạ đối thủ”, ông Long nói và cho rằng điều này đi ngược nguyên tắc của Luật Cạnh tranh khi cấm doanh nghiệp thống lĩnh áp đặt giá bán mua hàng hóa, dịch vụ, áp đặt điều kiện thương mại bất lợi cho đối tác…

Giám đốc một doanh nghiệp xăng dầu lớn ở phía Bắc cho rằng, hiện một số thương nhân đầu mối nắm giữ thị phần áp đảo trong nhập khẩu và phân phối xăng dầu, đồng thời kiểm soát các chuỗi bán lẻ thông qua hình thức chi nhánh, công ty con, hoặc hợp đồng đại lý độc quyền.

Nếu không có cơ chế chống liên kết chéo và quản lý nhượng quyền minh bạch, khả năng các “ông lớn” điều tiết thị trường theo hướng có lợi cho mình là hoàn toàn có thể xảy ra và được hợp pháp hóa.

Theo vị này, một thương nhân đầu mối sở hữu kho, cảng, phương tiện vận tải và chuỗi bán lẻ - hoàn toàn có thể chiếm lĩnh thị trường tại một địa phương. Chỉ cần áp dụng chính sách chiết khấu phân biệt hoặc ngưng cấp hàng trong một thời gian, doanh nghiệp đó có thể đẩy các đối thủ nhỏ ra khỏi “đường đua”.

Đặc biệt, trong khi thương nhân đầu mối được nhập khẩu và ủy quyền linh hoạt, thương nhân phân phối lại bị giới hạn về nguồn cung, không được tự nhập hàng hay đàm phán với nhà máy lọc dầu nội địa. Sự mất cân đối này khiến các doanh nghiệp phân phối nhỏ dễ bị “bóp nghẹt” bởi điều kiện hợp đồng do bên cung cấp lớn áp đặt...

“Trong giai đoạn khủng hoảng xăng dầu cuối năm 2022, đầu năm 2023 đã thấy rõ bài học. Nếu một vài doanh nghiệp nắm nguồn cung nhưng có biểu hiện ngừng lấy hàng hoặc bán với chiết khấu âm, thị trường ngay lập tức rơi vào hỗn loạn. Nếu chỉ dựa vào con số trên giấy phép mà không nắm được ai đang thực sự chi phối chuỗi cung ứng, cơ quan điều hành sẽ luôn rơi vào thế bị động”, vị này nói.

Tuệ Lâm (t/h)