Cơ hội phát triển “phường nghệ thuật” tại Hà Nội

Thành phố Hà Nội cũng với cả nước vận hành mô hình chính quyền 2 cấp, đây là bước tinh gọn bộ máy và là sự thay đổi trong tư duy quản trị đô thị. Việc phân cấp, phân quyền cho cấp xã, phường giúp chính quyền cơ sở trở thành trung tâm tổ chức đời sống đô thị vì trao thêm thẩm quyền quản lý, giải quyết các vấn đề tại chỗ, nâng cao hiệu quả phục vụ người dân. Trong bối cảnh đô thị phát triển nhanh, phường được định vị như “tế bào văn minh đô thị”, nơi phản ánh rõ nhất nhịp sống, nhu cầu, giá trị và kỳ vọng của cư dân.

Cùng với đó, Hà Nội có lợi thế đặc biệt về công nghiệp văn hóa và công nghiệp sáng tạo. Ngoài 12 lĩnh vực công nghiệp văn hóa được thế giới công nhận như âm nhạc, nghề thủ công mỹ nghệ, kiến trúc, nghệ thuật biểu diễn, quảng cáo, thời trang, điện ảnh, phần mềm, trò chơi giải trí… Hà Nội còn sở hữu thế mạnh riêng là văn hóa ẩm thực. Không chỉ là thành viên Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO, Hà Nội còn là trung tâm sáng tạo của cả nước.

Đặc biệt, xã, phường có một vị trí rất riêng trong lòng đô thị Hà Nội. Phường là nơi hình thành nên bản sắc riêng biệt cho từng khu vực của Thủ đô: Phường Hoàn Kiếm giữ hơi thở phố cổ, phường Tây Hồ níu giữ hồn đào xứ Bắc, phường Thanh Xuân mang dáng dấp hiện đại sôi động…

Trong bối cảnh đó, “phường văn hóa”, “phường nghệ thuật” đang hình thành như một mô hình mới nơi chính quyền cơ sở quản lý hành chính và trở thành hạt nhân phát triển sáng tạo, nuôi dưỡng cộng đồng nghệ thuật địa phương, tạo bản sắc và sức sống riêng cho từng địa bàn. Đồng thời việc hình thành “phường nghệ thuật” được xem là cách thức trao truyền sáng tạo hiệu quả đến người dân. Ở đó, nghệ thuật không còn xa cách, mà hiện hữu trong đời thường, để ai cũng có thể tham gia sáng tạo và tận hưởng vẻ đẹp của nó.

Từ những nghiên cứu ban đầu về mô hình “phường nghệ thuật”, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương, Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam (Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch) khẳng định, sáng tạo đô thị bền vững không đến từ quy hoạch hay đầu tư đơn tuyến, mà khởi nguồn từ sự thức dậy của cộng đồng trong chính không gian sống của họ. Khi nghệ thuật cộng đồng được nhìn nhận như một phương thức phát triển không chỉ là hoạt động văn hóa, nó sẽ trở thành cơ chế tự nhiên để kích hoạt năng lượng sáng tạo, củng cố gắn kết xã hội và tái sinh di sản. Từ cấp phường - cấp gần dân nhất có thể hình thành một hạ tầng sáng tạo mềm, nơi ý chí cộng đồng, di sản và thể chế cùng vận hành trong thế cân bằng mới.

Phường, xã của Hà Nội đang bước vào một giai đoạn quý báu để tái thiết văn hóa ứng xử, tái thiết tinh thần cộng đồng, tái thiết tư duy phục vụ và quản lý.

Sau ba năm thực hiện Nghị quyết 09 về phát triển công nghiệp văn hóa, Hà Nội đã đạt những kết quả bước đầu. Khi sắp xếp lại tổ chức chính quyền đại phương 2 cấp đã hình thành thêm các không gian, địa bàn mới để phát triển công nghiệp văn hóa. Các không gian này sẽ được sắp xếp với nhiều mô hình quản lý. Cùng với đó, HĐND thành phố Hà Nội đã ban hành 2 Nghị quyết về thành lập các Trung tâm công nghiệp văn hóa và hình thành các Khu thương mại - văn hóa. Đây là mô hình mới và Hà Nội đặt kỳ vọng nghệ thuật cộng đồng sẽ lan rộng và trở thành “hơi thở” của đô thị.

Hiện nay, Thành phố đã chỉ đạo 3 địa phương hoàn thiện các đề án về 2 Nghị quyết đó là phường Cửa Nam, phường Hoàn Kiếm và xã Gia Lâm. Theo nghị quyết của HĐND Thành phố và kế hoạch của UBND Thành phố, toàn bộ việc thành lập, tổ chức vận hành và liên doanh liên kết đều phân cấp cho phường, trao quyền trực tiếp cho cơ sở. Sau khi các mô hình được phường, xã xây dựng được hội đồng thẩm định của Thành phố thông qua, Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch sẽ trình UBND Thành phố phê duyệt để vận hành thử nghiệm, tạo tiền đề nhân rộng cho 126 xã, phường…

Hành động thiết thực từ cơ sở

Phường, xã của Hà Nội đang bước vào một giai đoạn quý báu để tái thiết văn hóa ứng xử, tái thiết tinh thần cộng đồng, tái thiết tư duy phục vụ và quản lý. Thực tế mô hình “phường nghệ thuật” đã được áp dụng tại nhiều quốc gia. Khu Fitzroy thuộc thành phố Yarra (tiểu bang Victoria, Australia), là hình mẫu tái sinh đô thị dựa trên sáng tạo cộng đồng.

Từng là vùng công nghiệp cũ, Fitzroy đã chuyển đổi các nhà xưởng bỏ hoang thành studio nghệ thuật, không gian biểu diễn, quán cà phê sáng tạo và chợ thiết kế. Chính quyền địa phương cho phép thử nghiệm chính sách linh hoạt, khuyến khích tái sử dụng không gian thay vì phá dỡ, và trao quyền tự quản cho cộng đồng sáng tạo. Nhờ đó, Fitzroy trở thành trung tâm sáng tạo độc lập, nuôi dưỡng các ngành thiết kế, âm nhạc, và nghệ thuật thị giác, đồng thời duy trì tính gắn kết xã hội và bản sắc địa phương...

Tại Hội thảo quốc tế với chủ đề “Phát triển nghệ thuật trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam”, PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương phân tích những kinh nghiệm từ các quốc gia đã gợi mở cách tiếp cận mới cho Hà Nội trong việc chuyển hóa năng lượng sáng tạo cộng đồng thành động lực phát triển bền vững.

Trong đó, phường Cửa Nam nổi lên như một không gian thử nghiệm mô hình “phường nghệ thuật - cửa ngõ sáng tạo”. Khu vực này có sự kết nối mạnh mẽ giữa hệ thống di sản dày đặc, mạng lưới thương mại đa dạng và năng lực sáng tạo vượt trội.

Với vị thế kết nối phố cổ - phố cũ - khu di sản Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Cửa Nam không chỉ mang đậm dấu ấn lịch sử, văn hoá, mà còn tiềm ẩn nguồn năng lượng sáng tạo cộng đồng, thể hiện qua khả năng vận dụng nghệ thuật và sáng tạo đê hình thành một hệ sinh thái sáng tạo địa phương gắn kết truyền thống và hiện đại, bảo tôn và phát triển, quyền văn hóa và quyền kinh tế của các chủ thể trong đời sống đương đại.

Chương trình “Sợi chỉ thời gian” được xem là hạt nhân - sáng kiến bảo tồn và quảng bá di sản qua nghệ thuật đương đại của phường Cửa Nam.

Mô hình Cửa Nam vì thế không chỉ là một thử nghiệm địa phương, mà con là một gợi ý chính sách cho Hà Nội và các đô thị Việt Nam: Phát triển văn hóa phải bắt đầu từ trao quyền sáng tạo cho cộng đồng, để mỗi phường trở thành một tế bào tiến hóa sáng tạo của thành phố thiết kế sáng tạo Hà Nội.

Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND phường Cửa Nam Phạm Tuấn Long cho biết, phường Cửa Nam có lợi thế hội tụ giá trị lịch sử, tôn giáo, kiến trúc và đời sống đô thị phong phú, song công tác bảo tồn và phát huy văn hóa vẫn thiếu gắn kết giữa di sản - nghệ thuật - du lịch.

Phường luôn trăn trở với việc khơi dậy giá trị đặc trưng của khu phố cũ, quản lý và sử dụng hiệu quả tài sản công. Qua rà soát, phường Cửa Nam nhận thấy nhiều giá trị lịch sử, kiến trúc, văn hóa chưa được khai thác đúng mức, đây chính là cơ hội để đổi mới cách tiếp cận, đầu tư, bảo tồn và phát triển. Từ kinh nghiệm của Nhật Bản và Hàn Quốc, ông Phạm Tuấn Long cho rằng, mô hình trao quyền cho cộng đồng mang lại hiệu quả cao: Nhà nước đầu tư ban đầu, sau đó giao quyền vận hành cho cộng đồng tự quản lý, tự khai thác và tạo ra giá trị. Cách làm này giúp giảm chi phí hành chính, tăng hiệu quả vận hành, đồng thời phát huy tinh thần tình nguyện và trách nhiệm cộng đồng.

Để phát triển được lợi thế, phường cũng đề xuất các nhóm giải pháp chiến lược. Trước hết, chương trình “Sợi chỉ thời gian” được xem là hạt nhân - sáng kiến bảo tồn và quảng bá di sản qua nghệ thuật đương đại, giúp người dân và du khách “chạm” vào lịch sử bằng ngôn ngữ nghệ thuật mới, khơi dậy niềm tự hào và tinh thần gìn giữ bản sắc địa phương. Ngoài ra, ngay từ những ngày đầu thành lập, phường Cửa Nam đã triển khai các chương trình văn hoá nghệ thuật như: Triển lãm ảnh “Cửa Nam giao hòa: Cửa ngõ văn hóa kết nối di sản, đổi mới sáng tạo”; Chương trình “Mỹ thuật - Kết nối văn hóa và lịch sử trong trường học”… nhằm kết nối di sản với đời sống và phát triển văn hóa…

Cùng với đó là việc xây dựng không gian sáng tạo chuyên biệt tại trung tâm phường, gắn kết nghệ thuật với du lịch, thương mại và sinh hoạt cộng đồng, tạo chuỗi giá trị văn hóa - kinh tế mới. Phường sẽ hoàn thiện chính sách khuyến khích hợp tác công - tư, tạo điều kiện cho doanh nghiệp và cá nhân đầu tư vào các dự án nghệ thuật, phát triển sản phẩm văn hóa - du lịch có giá trị.

Bí thư Đảng ủy phường Cửa Nam cũng đề xuất phát triển dịch vụ văn hóa sáng tạo như hướng đi lâu dài, biến nghệ thuật thành nguồn lực kinh tế mới, góp phần nâng cao sức cạnh tranh và sinh kế bền vững cho cộng đồng. Bởi nghệ thuật chỉ thực sự sống khi trở về với cộng đồng. Chuyển đổi số chính là cơ hội để người dân không chỉ xem nghệ thuật, mà còn tham gia vào quá trình sáng tạo, cùng làm nên diện mạo văn hóa mới của địa phương.

Theo laodongthudo.vn