Bảo hiểm thất nghiệp bắt đầu được triển khai thực hiện từ đầu năm 2009, là chỗ dựa vững chắc cho NLĐ trong trường hợp bị mất việc làm, giúp gia đình họ vượt qua khó khăn, ổn định cuộc sống và giúp họ sớm quay lại thị trường lao động. Tuy nhiên, trong thực tế triển khai đã có tình trạng trục lợi chính sách.

Nhiều lý do khiến NLĐ "vô tình" trục lợi bảo hiểm thất nghiệp

Tại Hà Nội, bà Vũ Thị Thanh Liễu - Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội cho biết, trong quá trình thực hiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp, đơn vị này đã phát hiện NLĐ hưởng sai trợ cấp thất nghiệp, bao gồm cả trường hợp đang trong thời gian hưởng và đã chấm dứt hưởng.

Tại Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, vi phạm chủ yếu được phát hiện khi NLĐ đến nộp hồ sơ đề nghị hưởng trợ cấp thất nghiệp hoặc trong thời gian đang hưởng NLĐ đến thông báo tình trạng việc làm hàng tháng.

Số khác là trường hợp theo kết quả các kỳ kết luận của Thanh tra, Kiểm toán Nhà nước kiểm tra công tác quản lý thu của đơn vị tại cơ quan Bảo hiểm xã hội và phát hiện NLĐ có việc làm, được đóng bảo hiểm xã hội nhưng vẫn hưởng bảo hiểm thất nghiệp mà không thông báo cho Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội.

Ngoài ra là các trường hợp NLĐ tự nguyện đến Trung tâm có đơn đề nghị xin được xem xét giải quyết, có xuất trình hợp đồng lao động và xin hoàn trả tiền trợ cấp thất nghiệp do nhận thấy bản thân đã hưởng sai quy định.

Bên cạnh đó, Trung tâm cũng tiếp nhận một số trường hợp theo thông báo của cơ quan Bảo hiểm xã hội gửi đến để phối hợp giải quyết, do trong quá trình chi trả trợ cấp thất nghiệp phát hiện NLĐ tiếp tục tham gia đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp tại đơn vị mới trong thời gian đang hưởng trợ cấp thất nghiệp của lần hưởng trước (NLĐ trùng đóng, trùng hưởng); hoặc phát hiện trong quá trình giải quyết chế độ hưu trí, tử tuất cho NLĐ.

NLĐ làm thủ tục hưởng trợ cấp thất nghiệp tại Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội. (Ảnh minh họa)

Tuy nhiên, trong quá trình trao đổi và trực tiếp lắng nghe NLĐ là đối tượng hưởng chính sách bảo hiểm thất nghiệp, bà Liễu nhận thấy đa số NLĐ vi phạm không cố ý trục lợi tiền trợ cấp thất nghiệp mà chủ yếu bởi một số lý do.

Trong đó, có nguyên nhân NLĐ chưa nắm rõ các quy định về pháp luật lao động nói chung và các quy định về bảo hiểm thất nghiệp nói riêng; NLĐ nhầm lẫn khái niệm có việc làm. Đa số đều cho rằng, bắt đầu được tham gia đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp mới bị cắt hưởng trợ cấp thất nghiệp.

NLĐ cũng chưa có sự trao đổi cụ thể rõ ràng với doanh nghiệp về nội dung và hiệu lực của hợp đồng lao động. Ngoài ra, do nhu cầu có việc làm nên dù chưa được ký kết hợp đồng lao động, họ vẫn đi làm và hưởng lương dẫn đến không xác định được chính xác ngày có việc làm theo hợp đồng lao động…

“Người lao động vi phạm hầu hết là công nhân làm việc tại các khu công nghiệp vừa và nhỏ, các khu chế xuất", bà Liễu thông tin.

Hơn nữa, qua trao đổi với NLĐ thì đội ngũ cán bộ nhân sự tại các doanh nghiệp cũng chưa nằm vững các quy định về pháp luật lao động để tư vấn cho NLĐ, dẫn tới hướng dẫn và thực hiện chưa đúng các quy định về giao kết hợp đồng lao động.

Nhiều trường hợp thông báo với Trung tâm Dịch vụ việc làm là mới vào thử việc tại đơn vị, tuy nhiên sau đó đơn vị lại ký hợp đồng lao động chính thức bao gồm cả thời gian thử việc, dẫn đến NLĐ hưởng sai... Đây là nguyên nhân khách quan, nhưng cũng là một trong những nguyên nhân chính dẫn tới NLĐ vi phạm chính sách bảo hiểm thất nghiệp.

Cần có thêm chính sách hỗ trợ đào tạo nghề

Dưới góc độ chính sách, bà Vũ Thị Thanh Liễu cũng cho rằng việc trục lợi bảo hiểm thất nghiệp một phần do luật chưa có quy định về trách nhiệm của người sử dụng lao động trong việc thông báo ngay cho cơ quan lao động, cơ quan Bảo hiểm xã hội về việc có việc làm của NLĐ. Từ đó, xảy ra trường hợp NLĐ đã có việc làm mà vẫn được hưởng bảo hiểm thất nghiệp. Ngoài ra, chưa có quy định cụ thể về quản lý đối tượng thuộc diện tham gia bảo hiểm thất nghiệp.

“Hơn 14 năm thực hiện giải quyết chính sách bảo hiểm thất nghiệp, việc chưa có chức năng kết nối được với dữ liệu quản lý thu của cơ quan Bảo hiểm xã hội nên trước khi giải quyết chế độ hưởng bảo hiểm thất nghiệp cho NLĐ tại Trung tâm Dịch vụ việc làm còn gặp nhiều khó khăn trong việc kịp thời phát hiện trường hợp có quá trình trùng đóng bảo hiểm xã hội với việc hưởng bảo hiểm thất nghiệp”, bà Liễu nêu thực tế.

Nhiều trường hợp NLĐ bị phát hiện sau khi đã được giải quyết hưởng trợ cấp thất nghiệp; trong quá trình giải quyết chi trả, hoặc quá trình chốt sổ bảo hiểm xã hội cho NLĐ thì cơ quan Bảo hiểm xã hội phát hiện. Vì vậy, việc giải quyết thu hồi trợ cấp thất nghiệp đối với NLĐ thường mất nhiều nguồn lực, thời gian và tồn tại qua nhiều năm.

Trước thực trạng trên, bà Vũ Thị Thanh Liễu cho biết Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội đã áp dụng các biện pháp kiểm soát trong thực hiện chế độ bảo hiểm thất nghiệp với NLĐ; thực hiện đồng loạt các giải pháp nhằm hạn chế, phòng tránh việc trục lợi chính sách này.

Đối với các trường hợp phải thu hồi tiền trợ cấp thất nghiệp, cán bộ Trung tâm đã hướng dẫn và đôn đốc NLĐ nộp lại tiền đã hưởng sai quy định cho cơ quan Bảo hiểm xã hội theo các quyết định chấm dứt, hủy, thu hồi đã ban hành. Đơn vị cũng sử dụng nhiều hình thức liên lạc thông báo NLĐ đến Trung tâm để hoàn thiện các thủ tục giải quyết hưởng bảo hiểm thất nghiệp.

Theo bà Vũ Thị Thanh Liễu, thực tế chính sách bảo hiểm thất nghiệp chỉ bù đắp một phần thu nhập của NLĐ trong thời gian thất nghiệp chứ không thể thay thế tiền lương, do đó, nhiều NLĐ chia sẻ họ cũng mong muốn tìm công việc ổn định, có thu nhập hơn là tìm mọi cách để hưởng trợ cấp thất nghiệp. “Cốt lõi của bảo hiểm thất nghiệp là giúp cho NLĐ bị mất việc sớm quay trở lại thị trường lao động, do đó cần có thêm chính sách hỗ trợ đào tạo nghề, tư vấn giới thiệu việc làm miễn phí cho NLĐ”, bà Liễu nhấn mạnh.