Theo chiến lược phát triển bán lẻ của Bộ Công Thương đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035, bán lẻ Việt Nam phải đạt được mức tăng trưởng bình quân từ 13 - 14%/năm. Mặt khác chúng ta đều biết tiêu dùng nội địa là một trong ba trụ cột góp phần quan trọng vào việc phát triển kinh tế giai đoạn 2021 - 2025 và cả những năm tiếp theo. Chính vì vậy, với những kết quả đã đạt được vừa qua làm cho chúng ta chưa hài lòng, trong giai đoạn tới cần phải khai thác mạnh mẽ hơn nữa các tiềm năng của bán lẻ, đồng thời khắc phục những hạn chế, yếu kém và những cản trở cho sự tăng trưởng hằng năm của “mặt trận” kinh tế quan trọng này.

Ngành bán lẻ Việt Nam vẫn còn nhiều dư địa để phát triển (ảnh Đ.Đ)

Chúng ta hãy đi tìm những tiềm năng còn bỏ ngỏ và cả những trở ngại của việc tăng doanh số bán lẻ hiện nay, để tìm ra những giải pháp đồng bộ, hiệu quả cho bước phát triển mới.

Đầu tiên chắc chắn phải quan tâm đến, đó là vấn đề sức mua xã hội: Quan sát trên thị trường hiện nay ai cũng thấy rõ, nhiều chuỗi siêu thị đặc biệt là các trung tâm thương mại và các diện tích kinh doanh dịch vụ, các cửa hàng nhỏ của tư nhân cũng đều bị thu hẹp, trống vắng khá nhiều, nhất là ở các thành phố lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh. Tại kênh truyền thống, doanh số bán hàng bị giảm mạnh, chợ có ít người vào mua hàng hơn so với mấy năm trước đây, do sức cạnh tranh yếu hơn bán lẻ hiện đại và còn ít được đầu tư cơ sở vật chất và tổ chức quản lý, mặc dù chợ đảm nhiệm đến 80% các mặt hàng thiết yếu, tươi sống cho tiêu dùng.

Về cơ cấu tiêu dùng, do thu nhập còn tiếp tục khó khăn trong các tầng lớp dân cư cho nên các gia đình chủ yếu tập trung vào những mặt hàng thiết yếu hàng ngày, dành tiền cho tiết kiệm và dự phòng chung. Trên thị trường, mặc dù có liên tục các đợt khuyến mãi, tiếp thị, quảng cáo hàng hóa… song sức mua cũng không tăng trưởng được nhiều so với trước khuyến mại. Đó là thực trạng của hệ thống phân phối của ngành bán lẻ Việt Nam hiện nay.

Ngoài ra, sức mua giảm sút còn bị tác động ở một số nguyên nhân khác như: Mức thuế VAT tiêu dùng đang thực hiện hầu hết là 10% được cho rằng quá cao. Hàng hóa của Việt Nam khi thực hiện việc mua bán qua quá nhiều khâu trung gian, đã làm đẩy giá lên từ 30 - 40%, có khi tăng gấp đôi gấp ba. Chính vì vậy, giá bán lẻ cuối cùng đến tay người tiêu dùng cao vô lý và tình trạng này đã kéo dài nhiều năm chưa giải quyết, đây cũng là một nút thắt làm cho sức mua bị ảnh hưởng lớn, ngoài ra nó còn ảnh hưởng ngược lại đến sức sản xuất hàng hóa xã hội, nhất là nhóm hàng nông sản thực phẩm, có lúc gây ra ứ đọng phải giải cứu.

Cùng đó, doanh số bán lẻ chung còn bị hạn chế bởi trên thị trường hàng rởm, hàng giả, nạn cân đo, đong đếm, không trung thực vừa vi phạm quyền lợi người tiêu dùng vừa làm cho sức mua bị hạn chế, điều này gây tâm lý lo ngại trong việc mua hàng của từng gia đình.

Về lâu dài, chúng ta còn thấy ở góc độ sản xuất, do công nghiệp chế biến còn thấp, chính vì vậy giá trị tăng thêm bị hạn chế, doanh số của một đơn vị hàng hóa không tăng lên được là bao. Một ví dụ cụ thể ở thị trường hoa quả năm nay: Vải thiều Bắc Giang có hạt chỉ bán được bình quân 20 - 25 nghìn đồng/kg, nhưng nếu vải thiều không hạt ở Thanh Hóa được đầu tư khoa học kĩ thuật, chế biến bảo quản, quảng cáo tiếp thị thì sẽ bán được 600 - 700 nghìn/kg, tăng đến 35 lần…

Như vậy, khi chịu khó nghiên cứu, đổi mới thì chắc chắn doanh số bán lẻ sẽ tăng lên gấp bội, rồi đây nếu chúng ta đầu tư cho chế biến sâu, đưa khoa học công nghệ vào sản xuất với hàng trăm, hàng nghìn mặt hàng mới được lưu thông trên thị trường thì doanh số bán lẻ của hàng hóa Việt sẽ được tăng lên.

Một vài năm nay chúng ta nói đến nhiều cụm từ: “Chia sẻ, hài hòa lợi ích”, trong thực tế doanh số bán ra tăng hay giảm phụ thuộc vào cụm từ hết sức nhân văn này, bởi có những hiện tượng một số đơn vị cá nhân kinh doanh bán lẻ mang tính độc quyền, ép giá mua, nâng cao giá bán, chỉ biết thu lợi nhuận tối đa cho mình nên đã làm giảm sức mua, giảm doanh số mà chưa có những bàn tay quản lý Nhà nước hỗ trợ chia sẻ, làm trọng tài hoặc can thiệp. Chính người đứng đầu hiệp hội bán lẻ cả nước trong một vài tháng gần đây đã phải nói lên thực trạng không đáng vui này.

Theo chỉ đạo của Bộ Công Thương về phát triển thị trường trong nước, thúc đẩy phân phối hàng hóa qua khâu bán lẻ cho chúng ta thấy: Bộ rất quan tâm đến vấn đề tăng trưởng doanh số hàng năm, góp phần thúc đẩy sản xuất trong nước phát triển.

Từ những định hướng trên, cộng thêm những khó khăn ở thị trường ngoài nước hiện nay, rõ ràng việc quay lại thị trường nội địa và tìm mọi cách nâng doanh số bán lẻ một cách thực chất, vững chắc là tất yếu và là một nhiệm vụ trọng tâm của ngành Công Thương Việt Nam.

Những giải pháp cơ bản để tăng doanh số bán lẻ, có lẽ chính là tháo gỡ những nút thắt về sức mua, hệ thống phân phối, công tác quản lý Nhà nước về giá cả hiện nay nhất là đối với các hàng thiết yếu. Chính phủ đã có những giải pháp kịp thời và cơ bản để kích thích tiêu dùng như: Tăng đầu tư công, giải quyết chính sách thu hút người lao động, công ăn việc làm và tăng thu nhập. Giảm thuế VAT 2% cho hàng hóa, đầu tư cơ sở hạ tầng giao thông, hạ lãi suất của ngân hàng một cách hợp lý, cải cách hành chính mọi mặt nhằm giảm chi phí cho doanh nghiệp.

Về phía doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh cần tiếp tục đầu tư khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, liên doanh, liên kết giữa sản xuất và phân phối, nâng cao năng suất lao động, hạ giá thành sản phẩm, phối hợp đưa hàng hóa đến tay người tiêu dùng xã hội với giá cả hợp lý, tạo giá trị gia tăng bằng đổi mới, sáng tạo. Nâng cao tinh thần văn hóa sản xuất, văn hóa trong phục vụ bán lẻ, thế hệ những người làm nhiệm vụ bán lẻ hiện nay; nên nhớ rằng, khách hàng luôn là “thượng đế” và họ sẵn sàng ủng hộ những đơn vị phục vụ có thương hiệu, đối xử với khách hàng văn minh, lịch sự… tất cả mọi hành động của ngành thương mại đều vì sự nghiệp phát triển kinh tế của đất nước, góp phần vượt qua mọi khó khăn trong giai đoạn hiện nay.

Chúng ta tin tưởng rằng được sự chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Công Thương và các bộ, ngành liên quan, với sự nỗ lực chủ quan của các doanh nghiệp, chắc chắn doanh số bán lẻ những tháng cuối năm 2023 sẽ có những tăng trưởng cao hơn, làm tiền đề cho sự phát triển của ngành bán lẻ trong năm 2024 và những năm tiếp theo.